UNESCO kelimesi, İngilizce “United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization” kelimelerinin baş harfleri alınarak oluşturulmuştur. Türkçede “Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu” olarak geçmektedir.

UNESCO, Birleşmiş Milletler’in eğitim, bilim, kültür, bilgi ve iletişim alanlarında ihtisas örgütü olarak, İkinci Dünya Savaşı’nın bitiminde, savaşın zihinlerde başladığı ve barış kültürünün her şeyden önce zihinlerde yeşertilmesi gerektiği anlayışı çerçevesinde kurulmuştur. UNESCO Sözleşmesi, 1945 yılı Kasım ayında Londra’da 44 devletin katılımıyla kabul edilmiştir. Türkiye, imzacı ilk 10 devlet arasındadır. UNESCO Sözleşmesi, ülkemizde 20 Mayıs 1946 tarihli ve 4895 sayılı kanunla onaylanmıştır. UNESCO’nun üye sayısı, Filistin’in 2011’de üye kabul edilmesiyle 195’e yükselmiştir. Daha sonra ABD ve İsrail’in ayrılmasıyla şu anki üye sayısı 193’a düşmüştür.UNESCO’da ayrıca 10 Ortak (Bağlı) Üye Devlet bulunmaktadır.

UNESCO; Genel Konferans, Yürütme Kurulu ve Sekretarya olmak üzere üç ana yapıdan oluşmaktadır.

Kurumun en yetkili organı Genel Konferans’tır. Genel Konferans, Kurumun politikalarını ve temel çalışma planını belirlemekte, UNESCO’nun çalışma programlarını ve bütçesini kabul etmekte ve aynı zamanda Yürütme Kurulu Üyelerini ve Genel Direktörü seçmektedir.

Yürütme Kurulu, Genel Konferans kararıyla dört yıl için seçilen 58 üyeden oluşmaktadır. Seçimler, büyük ölçüde kültürlerin çeşitliliği ve coğrafi dağılım göz önünde bulundurularak yapılmaktadır. Yürütme Kurulu yılda iki kez toplanmaktadır. Türkiye Yürütme Kurulunda 1946 yılından itibaren 27 yıl temsil edilmiştir.

UNESCO Yürütme Kuruluna Türkiye adına 1946-1949 yılları arasında Reşat Nuri GÜNTEKİN; 1949-1951 yılları arasında Ahmet Kutsi TECER; 1958-1966 yılları arasında Prof. Dr. Bedrettin TUNCEL seçilmişlerdir. Prof. TUNCEL, 1964 yılı sonunda UNESCO Yürütme Kurulu Başkan Vekili olmuş, 1966 yılı sonunda UNESCO’nun XX. yıldönümünde, iki yıl için (1966-1968) UNESCO Genel Konferansı Başkanı seçilmiştir. Yürütme Kurulunda daha sonra Türkiye Prof. Dr. Erdal İNÖNÜ (1978-1983), Prof. Dr. Talat HALMAN (1991-1995) ve Prof. Dr. Orhan GÜVENEN tarafından temsil edilmiştir. Türkiye en son 2001-2005 yılları arasında Yürütme Kurulu Üyesi olmuştur.

30 Ekim-14 Kasım 2017 tarihlerinde, UNESCO Genel Merkezi’nde gerçekleştirilen  UNESCO 39. Genel Konferansı kapsamında, 08 Kasım 2017 tarihli oturumda UNESCO Yürütme Kurulu’na 2017-2021 dönemi için yapılan seçimler neticesinde Türkiye oy kullanma hakkı olan 184 üye devletin 134’ünden oy alarak Yürütme Kurulu’na seçilmiştir.

UNESCO Sekreterliği ise, Genel Konferans tarafından altı yıl için seçilen bir Genel Direktör ve Genel Direktör tarafından görevlendirilen personelden oluşmaktadır.

Ülkemiz 1971 yılından itibaren UNESCO Nezdinde Daimi Temsilci atamakta olup halihazırda Büyükelçi Ahmet Altay Cengizer Daimi Temsilcimizdir.

UNESCO, ihtisas alanlarındaki amaçlarını, her üye devlette kurulu Millî Komisyon vasıtasıyla gerçekleştirmektedir. Bu doğrultuda UNESCO Sözleşmesi’nin tarafımızdan onayını takiben, ülkemizin eğitim, bilim, kültür ve iletişim konularıyla ilgili kurumları ve UNESCO çalışmaları arasında bağlantı ve eşgüdüm kurmak, hükümetle UNESCO Sekretaryası arasında gerekli teması sağlamak ve ülkemizde UNESCO programlarının uygulanmasına yardımcı olmak üzere 25 Ağustos 1949 tarihli ve 3-9862 sayılı Bakanlar Kurulu kararıyla UNESCO Türkiye Milli Komisyonu (UTMK) kurulmuştur.

UNESCO Türkiye Millî Komisyonu dünyadaki ilk Milli Komisyonlardan biri olup UNESCO Genel Direktörlüğü’nün ülkemizdeki yasal temsilcisi niteliğindedir. UTMK’nun bütçesi Milli Eğitim Bakanlığımızca karşılanmaktadır.

UTMK, istişarî nitelikli bir kurum olup, aslî görevleri, UNESCO ihtisas konularıyla ilgili kamu kurum ve kuruluşları ile özel kuruluşları UNESCO tarafından yürütülen çalışmalar konusunda bilgilendirmek, bu kurum ve kuruluşların UNESCO faaliyetlerine katkı ve katılımlarını sağlamak, Örgüt’ün çalışmaları hakkında toplumda farkındalık yaratmak, Hükümet’e danışmanlık etmek ve UNESCO merkeziyle işbirliğini sağlamaktır.

(UTMK’nın internet sitesine https://www.unesco.org.tr/ adresi üzerinden erişilebilmektedir).

UNESCO Türkiye Millî Komisyonu (UTMK)’nun amacı; eğitim, bilim, kültür ve ve iletişim işleriyle yükümlü kamu ve kuruluşları ile özel kuruluşları, UNESCO tarafından yürütülen çalışmalar konusunda bilgilendirmek, bunların faaliyetlere katkı ve katılım sağlamaktır. Komisyonun ayrıca amacı eğitim, bilim ve kültür konularında çalışmalar yapmaktır. Komisyonun başkanlığını Prof. Dr. Öcal Oğuz yapmaktadır.

UNESCO Türkiye Millî Komisyonu Yönetim Kurulu 15 üyeden oluşur. Millî Eğitim Bakanlığı, Dışişleri Bakanlığı ve Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından 4 üye atanır. Genel Kurul tarafından, diğer kamu kuruluşları, yükseköğretim kurumları, özel kuruluşlar, bunların temsilcileri ve tanınmış kişilerden toplam 11 üye seçilir.

Komisyon, Afrika kıtasının bulunduğu durumdan dolayı, kıtanın daha güçlü ve daha iyi yaşam standartlarına sahip olması için Afrika kıtasına öncelik verir.

Komisyon, UNESCO’nun en etkili beş komisyonundan biridir.

Komisyonun amacı

Komisyonun başlıca amacı; eğitim, bilim, kültür ve iletişim işleri ile alakalı kuruluşları UNESCO tarafından bilgilendirmektir. Komisyon ayrıca eğitim alanındaki çalışmalara da katkı sağlamak için çalışmaktadır. Kültürün korunması ve buna bağlı işlerin yapılması da komisyonun görevlerinden biridir. Komisyon bilgi ve bilime öncelik verir ve yayılması için çaba gösterir. Ayrıca UNESCO çalışmalarına yardımcı olmak da komisyonun başta gelen görevlerinden birisidir.

Komisyonun görevi

Komisyon UNESCO’nun görev alanına giren konularda ilgili bakanlıklar ve özel kurumlar ile işbirliği yapmalıdır, onları bilgilendirmelidir ve hükümete UNESCO ile alakalı her konuda danışmanlık etmelidir. Komisyon UNESCO’nun amaçlarını ve faaliyetlerini kamuoyu ile paylaşmalıdır. Ayrıca UNESCO projelerinin yürütülmesi ve ulusal faaliyetler yapılması da Türkiye Millî Komisyonu’nun görevlerindendir. Millî Komisyon; Millî Eğitim, Kültür ve Turizm Bakanlığı ve Dışişleri bakanlığı ile birlikte çalışmalar yürütür. UNESCO’dan burs alacak kişiler Millî Komisyon tarafından belirlenir.

Türkiye’nin bu listede 19’u kültürel, 2’si karma olmak üzere 21 miras alanı bulunmaktadır:

TÜRKİYE ‘nin UNESCO Dünya Mirasları
1. Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası (Sivas) 1985
2. İstanbul’un Tarihi Alanları (İstanbul) 1985
3. Göreme Millî Parkı ve Kapadokya (Karma Miras Alanı) (Nevşehir) 1985
4. Hattuşa: Hitit Başkenti (Çorum) 1986
5. Nemrut Dağı (Adıyaman) 1987
6. Hieropolis-Pamukkale (Karma Miras Alanı) (Denizli) 1988
7. Xanthos-Letoon (Antalya-Muğla) 1988
8. Safranbolu Şehri (Karabük) 1994
9. Truva Arkeolojik Alanı (Çanakkale) 1998
10. Edirne Selimiye Camii ve Külliyesi (Edirne) 2011
11. Çatalhöyük Neolitik Alanı (Konya) 2012
12. Bursa ve Cumalıkızık: Osmanlı İmparatorluğunun Doğuşu (Bursa) 2014
13. Bergama Çok Katmanlı Kültürel Peyzaj Alanı (İzmir) 2014
14. Diyarbakır Kalesi ve Hevsel Bahçeleri Kültürel Peyzajı (Diyarbakır) 2015
15. Efes (İzmir) 2015
16. Ani Arkeolojik Alanı (Kars) 2016
17. Aphrodisias (Aydın) 2017
18. Göbekli Tepe (Şanlıurfa) 2018
19.Arslantepe Höyüğü (Malatya ) 2021

20. Gordion (Ankara) 2023
21. Anadolu’nun Ortaçağ Dönemi Ahşap Hipostil Camiileri (Konya-Eşrefoğlu Camii, Kastamonu-Mahmut Bey Camii, Eskişehir-Sivrihisar Camii, Afyon- Ulu Camii, Ankara-Arslanhane Camii) 2023

UNESCO Dünya Kültürel ve Doğal Mirası Geçici Listesi

Dünya Miras Komitesi tarafından UNESCO Dünya Mirası Listesine alınan bu mirasların yanı sıra bir de bu listeye önerilmesi öngörülen ancak henüz adaylık süreçleri tamamlanmayan miraslardan oluşan Geçici Liste bulunmaktadır.Geçici Liste Üye Devletler için ulusal bir envanter niteliğinde olup, asıl listeye başvurulacak olan alanlar bu listeden seçilerek belirlenmektedir.
UNESCO’nun Dünya Mirası Geçici Listesi’nde 179 Taraf Devletin 1720 mirası yer almaktadır.Türkiye’nin Geçici Listede ilki 1994 yılında sunulan ve son olarak 2021 yılında güncellenen şekliyle 77 kültürel , 4 karma ve 3 doğal olmak üzere toplam 84 mirası bulunmaktadır.

1. Karain Mağarası (Antalya) 1994
2. Urartu ve Osmanlı Eski Yerleşimi Ahlat Mezar Taşları (Bitlis) 2000
3. Alahan Manastırı (Mersin) 2000
4. Alanya (Antalya) 2000
5. Harran ve Şanlıurfa (Şanlıurfa) 2000
6. İshakpaşa Sarayı (Ağrı) 2000
7. Konya Selçuklu Başkenti (Konya) 2000
8. Mardin Kültürel Peyzajı (Mardin) 2000
9. Selçuklu Kervansarayları Denizli-Doğubayazıt Güzergâhı 2000
10. St. Nicholas Kilisesi (Antalya) 2000
11. St. Paul Kilisesi, St. Paul Kuyusu ve Tarihi Çevresi (Mersin) 2000
12. Sümela Manastırı (Trabzon) 2000
13. Likya Uygarlığı Antik Kentleri (Antalya ve Muğla) 2009
14. Perge Arkeolojik Alanı (Antalya) 2009
15. Sagalassos Arkeolojik Alanı (Burdur) 2009
16. Eşrefoğlu Camii (Konya) 2011
17. Hatay, St. Pierre Kilisesi (Hatay) 2011
18. Aizanoi Antik Kenti (Kütahya) 2012
19. Beçin Ortaçağ Kenti (Muğla) 2012
20. Birgi Tarihi Kenti (İzmir) 2012
21. Hacı Bektaş Veli Külliyesi (Nevşehir) 2012
22. Hekatomnos Anıt Mezarı ve Kutsal Alanı (Muğla) 2012
23. Niğde’nin Tarihi Anıtları (Niğde) 2012
24. Mamure Kalesi (Mersin) 2012
25. Odunpazarı Tarihi Kent Merkezi (Eskişehir) 2012
26. Yesemek Taş Ocağı ve Heykel Atölyesi (Gaziantep) 2012
27. Zeugma Arkeolojik Alanı (Gaziantep) 2012
28. Sardes Antik Kenti ve Bintepeler Lidya Tümülüsleri (Manisa) 2013
29. Laodikeia Arkeolojik Alanı (Denizli) 2013
30. Akdeniz’den Karadeniz’e Kadar Ceneviz Ticaret Yolu’nda Kale ve Sur Yerleşimleri 2013
31. Anadolu Selçuklu Medreseleri (Konya, Kayseri, Sivas, Erzurum, Kırşehir) 2014
32. Anavarza Antik Kenti (Adana) 2014
33. Kaunos Antik Kenti (Muğla) 2014
34. Korykos Antik Kenti (Mersin) 2014
35. Kültepe – Kanesh Arkeolojik Alanı (Kayseri) 2014
36. Çanakkale ve Gelibolu 1. Dünya Savaşı Alanları (Çanakkale) 2014
37. Eflatun Pınar: Hitit Kaya Anıtı (Konya) 2014
38. İznik (Bursa) 2014
39. Mahmutbey Camii (Kastamonu) 2014
40. Ahi Evran Türbesi (Kırşehir) 2014
41. Vespasianus – Titus Tüneli (Hatay) 2014
42. Zeynel Abidin Camii ve Mor Yakup (St. Jacob) Kilisesi (Mardin) 2014
43. Akdamar Kilisesi (Van) 2015
44. Aspendos Antik Kenti Tiyatrosu ve Su Kemerleri (Antalya) 2015
45. Eshab-ı Kehf Külliyesi (İslami-Osmanlı Sosyal Kompleksi) (Kahramanmaraş) 2015
46. Mudurnu Tarihi Ahi Kenti: Ahiliğin Tanıkları (Bolu) 2015
47. Dağlık Frigya (Eskişehir, Kütahya, Afyon) 2015
48. Stratonikeia Antik Kenti (Muğla) 2015
49. Uzunköprü (Edirne) 2015
50. İsmail Fakirullah Türbesi ve Işık Kırılma Mekanizması (Siirt) 2015
51. Yıldız Sarayı Kompleksi (İstanbul) 2015
52. Bodrum Kalesi (Muğla) 2016
53. Sivrihisar Ulu Camii (Eskişehir) 2016
54. Hacı Bayram Camii ve Çevresindeki Tarihi Alanlar (Ankara) 2016
55. Sultan II. Beyazıd Han Külliyesi (Edirne) 2016
56. Nuruosmaniye Külliyesi (İstanbul) 2016
57. Malabadi Köprüsü (Diyarbakır) 2016
58. Tuşpa/Van Kalesi, Van Tarihi Kenti ve Höyüğü(Van) 2016
59. Kibyra Antik Kenti (Burdur) 2016
60. Yivli Minare Camii (Antalya) 2016
61. Assos Arkeolojik Alanı (Çanakkale) 2017
62. Ayvalık Endüstriyel Peyzajı (Balıkesir) 2017
63. İvriz Kültürel Peyzajı (Konya) 2017
64. Priene Arkeolojik Alanı (Aydın) 2018
65. Gaziantep Yeraltı Suyu Yapıları: Livas ve Kasteller (Gaziantep) 2018
66. Erken Dönem Anadolu Türk Mirası: Danişmend Beyliği Başkenti Niksar (Tokat) 2018
67. Justinian Köprüsü (Sakarya) 2018
68. Sarıkaya Roma Hamamı (Yozgat) 2018
69. Harput Tarihi Kenti (Elazığ) 2018
70. İzmir Tarihi Liman Şehri (İzmir) 2020
71. Koramaz Vadisi (Kayseri) 2020
72. Zerzevan Kalesi ve Mithraeum (Diyarbakır) 2020
73. Karatepe Aslantaş Arkeolojik Alanı (Osmaniye)
74. 2020Beypazarı Tarihi Kenti (Ankara) 2020
75. Mardin Midyat Çevresi (Tur Abdin) Geç Antik ve Orta Çağ Kilise-Manastırları (Mardin) 2021

Karma (Doğal ve Kültürel) Miraslar:

76. Harşena Dağı ve Pontus Kralları Kaya Mezarları (Amasya) 2015
77. Güllük Dağı-Termessos Milli Parkı (Antalya) 2000
78. Kekova (Antalya) 2000
79. Kemaliye Tarihi Kenti (Erzincan) 2021 

Doğal Miras:

80. Tuz Gölü Özel Doğa Koruma Alanı (Ankara-Konya-Aksaray) 2013
81. Kızılırmak Deltası Kuş Cenneti (Samsun) 2016
82. Ballıca Mağarası Tabiat Parkı (Tokat) 2019

UNESCO ’nun Paris’teki 32.Genel Konferansı, 17 Ekim 2003 tarihinde “Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi”ni kabul etmiştir. Sözleşme, TBMM’nin 19.01.2006 tarihli oturumunda oy birliği ile kabul edilmiş, “Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesinin Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun” (No: 5448) 21 Ocak 2006 tarih ve 26056 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiş ve Türkiye’nin taraf olma süreci 27 Mart 2006 tarihinde tamamlanmıştır.
Sözleşmenin 16. 17. ve 18. Maddelerine göre oluşturulan Somut Olmayan Kültürel Miras Listeleri bulunmaktadır ve bu listelerin adları şunlardır:

1. İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Temsilî Listesi
2. Acil Koruma Gerektiren Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi
3. Korumanın İyi Uygulamaları Kaydı

Türkiye’nin ilk yazımları Hükûmetler Arası Komite’nin 2008 yılında İstanbul’da gerçekleşen Üçüncü Olağan Toplantısı’nda daha önce ilan edilen Başyapıtların 16. Madde kapsamındaki Somut Olmayan Kültürel Miras Temsilî Listesine alınmasıyla gerçekleşmiştir.
Ocak 2024 tarihi itibariyle Türkiye’nin Somut Olmayan Kültürel Miras Listelerine kayıtlı 30 adet unsuru bulunmaktadır:

SOKÜM – SOMUT OLMAYAN KÜLTÜREL MİRAS /   İntangible Cultural heritage

SOKÜM nedir ?

Atalarımızdan miras kalan ve torunlarımıza aktarılan gelenekleri ,törenleri, el sanatlarını veya yaşayan ifadeleri içerir. Somut olmayan kültürel miras, artan küreselleşme karşısında kültürel çeşitliliğin korunmasında önemli bir faktördür. SOKÜM’ ün önemi, kültürel tezahürün kendisi değil, bir nesilden diğerine aktarılan bilgi ve becerilerin zenginliğidir.

1. Sözlü gelenekler ve anlatımlar:Geleneksel sohbet toplantıları;Danışık gecesi , Gezek, Efsaneler, destanlar, halk hikayeleri, atasözleri, fıkralar
2. Gösteri sanatları : Karagöz, meddah, kukla, halk tiyatrosu vb.
3. Sosyal uygulamalar, törenler: Nişan, düğün, doğum, sünnet, nevruz, hıdrellez vb. 
4. Doğa ve evrenle ilgili bilgi ve uygulamalar: Geleneksel yemekler, halk hekimliği, halk meteorolojisi vb.
5. Geleneksel el sanatları : Dokumacılık, telkâri, çini ,bakırcılık, nazar boncuğu gibi beceriler,

2024 ’de Dünyada 145 ülkede, 730  Soküm var. Çin 43, Türkiye 30, Fransa 28, İspanya 25, Japonya 22, Kore 22  mirasa sahip.

TÜRKİYE’ nin SOKÜM ’ ları : 

1. Meddahlık Geleneği (2008)
2. Mevlevi Sema Törenleri (2008)
3. Âşıklık Geleneği (2009)
4. Karagöz (2009)
5. Nevruz (Azerbaycan, Hindistan, İran, Kırgızistan, Özbekistan ve Pakistan ile ortak dosya (2009) (2016 yılında dosya Afganistan, Azerbaycan, Hindistan, Irak, İran, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Pakistan, Tacikistan ve Türkmenistan katılımı ile genişletilmiştir)
6. Geleneksel Sohbet Toplantıları (Yaren, Barana, Sıra Geceleri ve diğer, 2010)
7. Alevi-Bektaşi Ritüeli Semah (2010)
8. Kırkpınar Yağlı Güreş Festivali (2010)
9. Geleneksel Tören Keşkeği (2011)
10. Mesir Macunu Festivali (2012)
11. Türk Kahvesi ve Geleneği (2013)
12. Ebru: Türk Kâğıt Süsleme Sanatı (2014)
13. İnce Ekmek Yapımı ve Paylaşımı Geleneği: Lavaş, Katrıma, Jupka, Yufka (Azerbaycan, İran, Kazakistan, Kırgızistan ve Türkiye ile ortak dosya) (2016)
14. Geleneksel Çini Sanatı (2016)
15. Bahar Bayramı Hıdırellez (Makedonya ile ortak dosya) (2017)
16. Dede Korkut-Korkut Ata Mirası: Kültürü, Efsaneleri ve Müziği (Azerbaycan ve Kazakistan ile Ortak Dosya, 2018)
17. Geleneksel Türk Okçuluğu (2019)
18. Minyatür Sanatı (Azerbaycan, İran ve Özbekistan ile Ortak Dosya) (2020)
19. Geleneksel zekâ ve strateji oyunu: Togyzqumalaq, Toguz Korgool, Mangala / Göçürme (Kazakistan ve Kırgızistan ile Ortak Dosya) (2020)
20. Hüsn-i Hat, Türkiye’de İslam Sanatında Geleneksel Güzel Yazı (2021)
21. Çay Kültürü: Kimlik, Misafirperverlik ve Toplumsal Etkileşim Sembolü (Azerbaycan ile ortak dosya, 2022)
22. İpek Böcekçiliği ve Dokuma için İpeğin Geleneksel Üretimi (Afganistan, Azerbaycan, İran, Tacikistan, Türkmenistan ve Özbekistan ile ortak dosya, 2022)
23. Nasreddin Hoca/Molla Nesreddin/Molla Ependi/Apendi/Afendi Kozhanasyr Fıkra Anlatma Geleneği (Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Türkmenistan, Özbekistan ile ortak dosya, 2022)
24. Tezhip/Tazhib/Zarhalkori/Tezhip/Naqqoshlik (Azerbaycan, İran İslam Cumhuriyeti, Tacikistan ve Özbekistan ile ortak dosya, 2023)
25. İftar/Eftari/İftar/İftor ve Sosyo-Kültürel Gelenekleri (Azerbaycan, İran İslam Cumhuriyeti ve Özbekistan ile ortak dosya, 2023)
26. Balaban/Mey Zanaatkârlığı ve İcra Sanatı (Azerbaycan ile ortak dosya, 2023)
27. Sedef Kakma İşçiliği (Azerbaycan ile ortak dosya, 2023 )

Acil Koruma Gerektiren Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi

28. Islık Dili (2017)
29. Geleneksel Ahlat Taş İşçiliği (2022)
30. Zeytin Yetiştiriciliği ile İlgili Geleneksel Bilgi, Yöntem ve Uygulamalar (2023)

Yaşayan İnsan Hazineleri  (YİH) , Somut Olmayan Kültürel Mirasın belli unsurlarını yeniden yaratmak ve yorumlamak açısından gerekli bilgi ve beceriye yüksek düzeyde sahip kişileri anlatır. Türkiyede yaşayan insan hazinelerinin sayısı ise 67 olarak bilinmektedir.

Yaşayan İnsan Hazineleri şu ölçütlere göre belirlenir:

• Ustalığını 10 yıldır icra ediyor olması,
• Sanatını usta-çırak ilişkisi ile öğrenmiş olması,
• Bilgi ve becerisini uygulamadaki üstünlüğü,
• Konusunda ender bulunan bilgiye sahip olması,
• Kişi veya grubun yaptığı işe kendini adamışlığı,
• Kişi veya grubun bilgi ve becerilerini geliştirme yeteneği (sanatının toplumla  buluşmasını sağlayacak yenilikler içermesi),
• Kişi veya grubun bilgi ve becerilerini çırağa aktarma becerisi (çırak yetiştirmiş olması).

Türkiye’de Yaşayan İnsan Hazineleri

UNESCO Programı kapsamında Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü tarafından ülkemizde ilk kez 2008  sonuncusu 2022 yılında seçilmiş ve ilan edilmiştir.

Öğrenen bir şehir, herkes için yaşam boyu öğrenmeyi teşvik eder. UNESCO, öğrenen şehri şu özelliklere sahip bir şehir olarak tanımlar:

Temel eğitimden yüksek eğitime kapsayıcı öğrenmeyi teşvik etmek için her sektördeki kaynaklarını etkin bir şekilde seferber eder;

Ailelerde ve topluluklarda öğrenmeyi canlandırır;

İşyerinde öğrenmeyi kolaylaştırır;

Modern öğrenme teknolojilerinin kullanımını yaygınlaştırır;

Öğrenmede kaliteyi ve mükemmelliği artırır 

Yaşam boyu öğrenme kültürünü teşvik eder.

Bunu yaparken, şehir bireysel yetkilendirmeyi ve sosyal içermeyi, ekonomik kalkınmayı, kültürel refahı ve sürdürülebilir kalkınmayı geliştirir.

Dünyada 76 ülkede , 294 öğrenen şehir bulunuyor. Türkiye’de  9 şehir var.

• Eskişehir 2016,
• Konya 2017,
• Hatay 2019,
• Afyon 2020,
• Balıkesir 2020,
• İzmir 2020,
• Bursa 2022 ,
• Sakarya 2022,
• Yozgat 2022

G.Korede 50,  Portekizde 13 , Yunanistanda  8 öğrenen şehir  var.

Yaratıcı Şehirler Ağı, şehirler tarafından kendi yetenek ve enerjilerini yönlendirecekleri yedi tema etrafında şekillendirilmiştir. Bu temalar, edebiyat, film, müzik, zanaat ve halk sanatları, tasarım, gastronomi ve medya sanatları olarak belirlenmiştir. 

Dünyada 80 ülkeden 295 şehir Yaratıcı Şehirler Ağı üyesidir.

UNESCO Yaratıcı Şehirlerimiz   2024 itibariyle 7 adettir.

Gaziantep           :    Gastronomi (2015) , 

Hatay                   :   Gastronomi (2017)

İstanbul               :   Tasarım (2017),  

Kütahya               :   Zanaat ve Halk Sanatları (2017)

Afyonkarahisar   :  Gastronomi (2019) ,

Kırşehir                :   Müzik (2019), 

Bursa                   :   Zanaat ve Halk Sanatları (2021) / Çini ve İpek

Dünya Kitap Başkenti olmak için başvuran şehirlerin program önerisi aşağıdaki 6 kriter ışığında değerlendirilir:

• Özellikle Dünya Kitap Başkenti için tasarlanan ve büyük oranda paydaşlar ve toplum için uzun dönemli faydalarla, şehrin başkent olma dönemi süresince uygulanacak etkinlik programının sunulması;
• Öngörülen giderlerin genel bir taslağı ve fon artırma stratejileri;
• Profesyonel ve sivil toplum örgütlerini de içeren, kentsel, bölgesel, ulusal ve uluslararası katılım derecesi ve programların önceden görülebilen etkileri;
• Başvuruda bulunan şehir tarafından; kitap tedarik zincirindeki ve bilimsel ve edebi toplumdaki diğer aktörlere ilişkin yazarları, yayıncıları, kitap satıcılarını ve kütüphanecileri temsil eden ulusal, bölgesel ve uluslararası profesyonel kurumlarla işbirliği içinde düzenlenen, tek seferlik ya da devam eden etkinliklerin nitelik ve nicelikleri;
• Kitapları ve okumayı teşvik edici ve artırıcı diğer kayda değer projelerin nitelik ve nicelikleri,
• “İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi”nin 19. ve 27. maddelerinin ve “Eğitsel, Kültürel ve Bilimsel Malzemenin İthaline dair Anlaşma”nın (Floransa Sözleşmesi) yanı sıra UNESCO Kuruluş Anayasasında belirtilen ifade özgürlüğü, bilgiyi yayınlama ve dağıtma özgürlüğü ilkelerine uygun olması.

Dünya Kitap Başkentleri:

2001 Madrid / İSPANYA (İlk Dünya Kitap Başkenti)

2002 İskenderiye / MISIR

2003 Yeni Delhi / HİNDİSTAN

2004 Antwerp / BELÇİKA

2005 Montreal / KANADA

2006 Turin / İTALYA

2007 Bogota / KOLOMBİYA

2008 Amsterdam / HOLLANDA

2009 Beyrut / LÜBNAN

2010 Ljubljana / SLOVENYA

2011 Buenos Aires / ARJANTİN

2012 Erivan / ERMENİSTAN

2013 Bangkok / TAYLAND

2014 Port Harcourt/ NİJERYA

2015 Incheon/ GÜNEY KORE

2016 Wroclaw/ POLONYA

2017 Konakri/ GİNE

2018 Atina/ YUNANİSTAN

2019 Şarika/ BİRLEŞİK ARAP EMİRLİKLERİ

2020 Kuala Lumpur/ MALEZYA 

2021 Tiflis/ GÜRCİSTAN

2022 Guadalajara/ MEKSİKA 

2023 Akra / GANA

2024 Strazburg / FRANSA

Dîvânu Lugâti’t-Türk’ün Yazılışının 950. Yıl Dönümü (1074)

UNESCO’nun 7-22 Kasım 2023 tarihlerinde gerçekleştirilen 42. Genel Konferansı’nda 42 C/15 sayılı belgesi çerçevesinde alınan karar gereğince “Dîvânu Lugâti’t-Türk’ün Yazılışının 950. Yıl Dönümü” Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Türkmenistan ve Özbekistan ortaklığında ve Macaristan, Moritanya, Fas ve Katar’ın desteğiyle 2024 UNESCO Anma ve Kutlama Yıl Dönümleri arasına alınmıştır. 

Ali Kuşçu’nun Vefatının 550. Yıl Dönümü (1474)

UNESCO’nun 7-22 Kasım 2023 tarihlerinde gerçekleştirilen 42. Genel Konferansı’nda 42 C/15 sayılı belgesi çerçevesinde alınan karar gereğince “Ali Kuşçu’nun Vefatının 550. Yıl Dönümü” Özbekistan ortaklığında ve Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Kore, İngiltere ve Japonya’nın desteğiyle 2024 UNESCO Anma ve Kutlama Yıl Dönümleri arasına alınmıştır. 

Fuat Sezgin’in Doğumunun 100. Yıl Dönümü (1924)

UNESCO’nun 7-22 Kasım 2023 tarihlerinde gerçekleştirilen 42. Genel Konferansı’nda 42 C/15 sayılı belgesi çerçevesinde alınan karar gereğince ”Fuat Sezgin’in Doğumunun 100. Yıl Dönümü” Almanya ortaklığında ve Malezya, Sırbistan ve Katar’ın desteğiyle 2024 UNESCO Anma ve Kutlama Yıl Dönümleri arasına alınmıştır. 

Süleyman Çelebi’nin Vefatının 600. Yıl Dönümü (1422)

UNESCO’nun 9-24 Kasım 2021 tarihlerinde gerçekleştirilen 41. Genel Konferansı’nda 41C/15 sayılı belgesi çerçevesinde alınan karar gereğince “Süleyman Çelebi’nin Vefatının 600. Yıl Dönümü”  Azerbaycan, Bosna Hersek, Gürcistan, Kuzey Makedonya, Romanya ile Ukrayna’nın desteğiyle 2022 UNESCO Anma ve Kutlama Yıl Dönümleri arasına alınmıştır. 

Âşık Veysel’in Vefatının 50. Yıl Dönümü (1973)

UNESCO’nun 9-24 Kasım 2021 tarihlerinde gerçekleştirilen 41. Genel Konferansı’nda 41C/15 sayılı belgesi çerçevesinde alınan karar gereğince “Âşık Veysel’in Vefatının 50. Yıl Dönümü” Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Kuzey Makedonya Macaristan, Özbekistan ile Ukrayna’nın desteğiyle 2023 UNESCO Anma ve Kutlama Yıl Dönümleri arasına alınmıştır. 

UNESCO Kulüpleri, ortak bazı özellikler taşımakla birlikte, işlev gördükleri sosyal çevre ve şartları ve de üyeliklerine göre belirlenmektedir. UNESCO Kulüpleri dört ana kategori altında incelenebilir:

• Okullarda oluşturulan kulüpler (üyeleri eğitim kurumlarında görev alan öğretmenler ve öğrenciler) günümüzde kulüplerin çoğunluğunu oluşturmaktadır.
• Üniversite ve diğer yüksek eğitim kurumlarında yer alan ve okullarda kurulan kulüplerin doğal devamı olan kulüplerin sayısı, öğrencilerin çabaları sayesinde gün geçtikçe artmaktadır.
• Özel olarak öğrenciler değil, daha geniş bir üyelik çerçevesini hedefleyen kulüpler. Bu kulüpler yasal olarak tanınmaktadır ve üyelikleri, toplumun kültürel ve kamusal hizmet çevrelerinden öncü üyeleri de içermektedir.
• UNESCO merkezleri, UNESCO kulüplerinden, genelde kamuya açık alanlarda süreklilik esasına dayarak faaliyet göstermeleriyle farklılık göstermektedirler. Konularında uzman personeller tarafından oluşturulan kadroları ve farklı kaynaklardan elde ettikleri (hükümetler, belediyeler, vakıflar, sponsorlar) finansal kaynaklara sahiptirler.

UNESCO Kulüplerinin amaçları aşağıdaki gibi özetlenebilir:

• UNESCO’nun hedefleri ve amaçlarının anlaşılmasına yardımcı olmak ve eylemlerinin başarıya ulaşması için çalışmak;
• Uluslararası anlayış, iş birliği ve dünya barışına katkıda bulunmak;
• İnsan haklarını desteklemek;
• Üyelerinin demokrasi ve yurttaşlık eğitimine katkıda bulunmak;
• İnsanlığın tam gelişimini sağlayabilecek en verimli koşulların yaratılmasını hedefleyen sosyal kalkınmada rol almak.

Her kulüp, yukarıda belirtilen amaçlardan hangisine öncelik vereceğini seçmekte özgürdür. Kulüpler, kuruldukları ülkelere göre değişiklik gösterebilirler.

Kulüplerin üç ana işlevi aşağıdaki gibi özetlenebilir:

• Eğitim: UNESCO Kulüpleri, üyelerinin, düzenlenen etkinliklere katılmalarıyla bireysel eğitimlerine katkıda bulunmaktadır. Kulüpler yalnızca üyeleri için eğitim sağlamamakta, aynı zamanda çevrelerinde yer alan bireylerin de eğitimine katkıda bulunmayı hedeflemektedirler. Eğitimler, Uluslararası İnsan Hakları Deklarasyonu gibi Birleşmiş Milletler veya UNESCO’nun yayınladığı belgelerin çalışılması şeklinde gerçekleştirilebilir.

Kulüplerden büyük bir kısmı, katılımcılara iktisadi, sosyal ve kültürel koşullar hakkında daha net bir fikir sağlayabilmek için geziler düzenlemektedirler (sanayi merkezlerine, örnek tarım arazilerine, eğitim merkezlerine, anıt ve müzelere, vb.) ve böylelikle farklı altyapıdan veya farklı ülkelerden gelen insanlar arasında iletişim köprüsü oluşturmaktadırlar.

• Bilgi dağılımı: UNESCO Kulüplerinin temel amaçlarından biri, farkındalığın artırılmasıdır. Bu bağlamda kulüpler ulusal ve dünya problemleri, uluslararası kuruluşların ve kendi kulüplerinin etkinlikleri, vb. ile ilgili bilgiler toplar ve bilginin duyurulmasını sağlar. Kulüpler, okuryazarlığı, çevre koruması ve kültürel mirasın muhafaza edilmesi gibi konularda, kendi dillerinde teşvik belgeleri hazırlarlar.
• Eylem: Eğitim ve bilgi dağılımı maddeleri gerekli olmasına rağmen, kulübün tam olarak amacı hedefinde faaliyet gösterebilmesi için eyleme geçmesi gerekmektedir.

Kulüplerin üyeleri bu amaç doğrultusunda, hizmet etmek istedikleri hedefleri yakından incelemeli, UNESCO, Birleşmiş Milletler ve diğer uluslararası kuruluşların belgelerini ve yayınlarını çalışmalıdır.

Her kulüp, aşağıda belirtilen etkinliklerden bazılarını, Üyelerin tercihleri, finansal olanakları ve yerel kaynakları doğrultusunda seçebilir:

–           Tartışmalar ve sunumlar: UNESCO, amaçları ve çalışmalarına ilgiyi artırmak için düzenlenen seminer, sempozyumlar ve toplantılar.

–           Birleşmiş Milletler ve UNESCO tarafından ilan edilen günler, haftalar, yıllar ve on yıllarda katılımda bulunmak.

–           Bilgi materyallerinin toplanması, yayımlanması ve dağıtılması.

–           Kültürel etkinliklerin düzenlenmesi:

–           Gençlik kamplarının düzenlenmesi;

–           Kulüpler arasında değişimler; geziler ve çalışma turları.

Bir Kulüp açmadan önce, aşağıdaki maddeleri inceleyiniz ve göz önünde bulundurunuz:

1. Bir UNESCO Kulübü açmak istemenizin ana sebepleri nelerdir?
2. Bir Kulübü yürütebilmek için gerekli zaman ve kaynaklara sahip misiniz?
3. Kulübün nerede ve ne zaman buluşacağını belirleyin.
4. UNESCO’nun kulübe en uygun olacak şekilde hangi alanlarına öncelik vereceğinize dair açık ve düzenli bir program oluşturun.
5. UNESCO’nun etkinliklerini takip edin.

Kulüp kurmak isteyen herkes, söz konusu ülkenin Milli Komisyonu ile iletişime geçmelidir. Milli Komisyon, UNESCO kulüp ve merkezlerinin gerçekleştirdikleri etkinliklerin meşruluğundan ve yönlendirilmesinden sorumludur.

Kulüp başvurularının gözden geçirilmesi için, aşağıdaki bilgiler Millî Komisyona iletilmelidir:

-Başkanın adı ve soyadı

-Başkan yardımcısının adı ve soyadı

-İletişim detayları: Posta adresi, telefon, faks ve elektronik posta

-Öncelik alanları

-Yapılması öngörülen proje ve etkinlikler

-Kulübün finansal durumu ve idari yapısı

-Amaçlar ve beklenen sonuçlar

UNESCO Kulüplerinin idari yapıları

Sağlam bir idari yapıya sahip, düzenli bir kulübün verimli sonuçlar elde ettiği tecrübe edilmiştir. Bu bağlamda, kulübün idari ve yönetim yapısına büyük önem arz edilmelidir.

UNESCO Kulüpleri ve UNESCO arasındaki ilişki

UNESCO’nun adını alan kulüpler, kurum bünyesinde belirlenen genel prensipler doğrultusunda hareket etmeyi kabul ederler. Fakat UNESCO isminin, kulüpler tarafından kullanılmasına izin verilmesi ve UNESCO milli komisyonları tarafından tanınıyor olması, UNESCO ve kulüpler arasında hiç bir şekilde resmi bağlantı oluşturmamaktadır. Kulüplerin etkinlikleri, faaliyet gösterdikleri ülkede mevcut olan komisyonun ilgi alanına girmekte ve UNESCO’nun adına gerçekleştirecekleri eylem ve faaliyetlerden de komisyon sorumlu tutulacaktır.

Çocukların ve gençlerin zihinlerinde barışın korunması için onları  ortak bir amaç etrafında birbirine bağlar.

182  ülkedeki 12.000 civarında ASP net üyesi okul,

1)  Sürdürülebilir kalkınma eğitimi,

2)  Barış , insan hakları ve küresel vatandaşlık eğitimi, 

3)  Kültürlerarası öğrenme ve miras öğrenimi ,    olmak üzere 3 Tema üzerinde çalışmaktadır.

Ülkemizde  , 2 si Teknik lise olmak üzere toplam 35 okul bu ağa dahildir. Bursada Tophane Teknik ve End.Meslek Lisesi  ve  Bursa Anadolu lisesi ağa dahildir.

DÜNYA BELLEĞİ PROGRAMI

UNESCO’nun Bilgi ve İletişim Sektörünün “Bilgi Toplumları İnşası” başlıklı temasının altında yer alan Dünya Belleği Programı, çalışma ve etkinliklerini 1992 yılından bu yana sürdürmektedir. Dünya Belleği Programı ilk toplantısını 1993 yılında Polonya’nın Pultusk şehrinde gerçekleştirmiştir ve o tarihten bu yana konunun uzmanları her iki yılda bir düzenli olarak bir araya gelmektedirler. Programın en görünen yüzü olan Dünya Belleği Kütüğü ise 1995 yılında oluşturulmuştur. Oluşturulan Dünya Belleği Kütüğüne ilk kayıt 1997 yılında alınmıştır. Programın amacı, İnsanlığın tarihî, kültürel ve sosyal belleğini oluşturan ve savaşlar başta olmak üzere çeşitli doğal felaketler veya sosyal nedenlerle ortadan kaybolma tehlikesi olan belge ve bilgilerin insanlığın ortak değerleri olarak korunması ve bu korumanın önlemlerinden biri olarak dijital ortamda paylaşılmasını sağlamaktır. Bu amaca yönelik olarak programın:

1) Yeryüzünün belgesel mirasının en uygun tekniklerle korunmasını kolaylaştırmak,

2) Belgesel mirasa evrensel erişim konusunda yardımcı olmak,

3) Belgesel mirasın varlığı ve önemi hakkında dünya çapında farkındalık oluşturmak, şeklinde özetlenebilecek üç ana hedefi bulunmaktadır. Küresel çapta belirlenen amacın ulusal düzeyde gerçekleştirilmesini sağlamak üzere Türkiye’nin Dünya Belleği Kütüğüne kaydedilmesi gerekli miraslarının belirleyip önerilmesi UNESCO Türkiye Millî Komisyonu tarafından yürütülmektedir.

Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi’nin de  2013 tarihlinde kabul edilmesiyle Türkiye’nin eser sayısı dörde, Dünya Belleği Kütüğüne kayıtlı toplam eser sayısı 300’e yükselmiştir.

Türkiye’nin Dünya Belleği Kütüğünde yer alan dört eseri şunlardır:

1) Boğaziçi Üniversitesi Gözlem ve Deprem Araştırma Enstitüsü Kandilli Rasathanesi El Yazmaları (2001),

2) Boğazköy Hitit Tabletleri (2001)

3) İstanbul Süleymaniye Kütüphanesi İbn-i Sina Yazmaları Koleksiyonu (2003)

4) Evliyâ Çelebi Seyahatnamesi (2013) alınmıştır.

UNESCO Dünya Belleği Programı

UNESCO Dünya Belleği Programı,insanlığın tarihi, kültürel sosyal belleğini oluşturan ve savaş, doğal afet gibi nedenlerle ortadan kaybolma tehlikesi bulunan belge ve bilgilerin yeryüzünün ortak değerleri olarak korunmasını ve dijital ortamda paylaşılmasını sağlamak üzere Birleşmiş Milletler Eğitim Bilim ve Kültür Kurumu (UNESCO) tarafından 1992’de oluşturulmuş programdır.

İlk toplantısını 1993 yılında Polonya’nın Pultusk şehrinde gerçekleştiren Dünya Belleği Programı Uluslararası Danışma Kurulu o tarihten her iki yılda bir düzenli olarak bu yana konunun uzmanları ile bir araya gelir. Program çerçevesinde 1995 yılında Dünya Belleği Kütüğü oluşturulmuş ve kütüğe ilk kayıt 1997 yılında alınmıştır. Dünya Belleği Kütüğü’ne kayıtlı eser sayısı 2013 yılı itibarıyla 300’dür.

Program, dünya belleğinin korunması ve erişimine katkıda bulunanları iki yılda bir verilen UNESCO Jikji Dünya Belleği Ödülü ile ödüllendirilmektedir.